Republika Mołdawii

Lion-Gri Europe | o republice moŁdawii

Historia Republiki Mołdawii

Położenie i klimat

Mołdawia (Moldova) jest niewielkim, nie posiadającym dostępu do morza państwem położonym w południowo – wschodniej części Europy. Od zachodu graniczy z Rumunią (wzdłuż rzeki Prut – 450 km), a od północy, wschodu i południa z Ukrainą (939 km).

Powierzchnia Mołdawii wynosi 33,8 tys. km2 i jest blisko dziesięciokrotnie mniejsza od terytorium Polski. Największa odległość z północy na południe kraju wynosi 350 km, natomiast z zachodu na wschód 150 km.
Mołdawia jest krajem o przewadze pagórkowatej i nizinnej rzeźby terenu, o średniej wysokości 147 m npm. Centralną cześć Mołdawii, położoną między rzekami Dniestr (Nistru) i Prut, zajmuje Wyżyna Besarabska. Terytorium kraju na wschód od Dniestru obejmuje część obszaru Wyżyny Podolskiej. Najwyższym wzniesieniem jest góra Beleneszt (Balanesti) – 429,5 m npm. Największe rzeki to Dniestr (Nistru – 1352 km, w tym 657 km na terytorium Mołdawii) i Prut (989 km, w tym 695 km w granicach Mołdawii). Inne ważne rzeki to Reut, Kogilnik, Byk, Botna, Jałpug i Ikiel. Lasy, w przeważającej części dębowe, zajmują ok. 10% powierzchni kraju, głównie w jego centralnej części.
Mołdawia leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o cechach kontynetalnych. Wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku, zimy są stosunkowo łagodne i krótkie, a lata ciepłe, długie i dość suche. Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi od -7 oC na północy do -4 oC na południu, zaś w lipcu, odpowiednio, od 19 oC do 25 oC. Średnia roczna suma opadów waha się od 400 mm na południowym wschodzie do 550 mm na północnym zachodzie kraju.

Zasoby naturalne

Mołdawia nie posiada znaczących zasobów surowców naturalnych. Znaczenie gospodarcze mają jedynie złoża surowców wapieni, granitu, piaskowców i glin. Większość surowców, w tym surowce energetyczne, jest importowanych. Podstawowym bogactwem naturalnym Mołdawii są żyzne gleby. Aż na 75% terytorium kraju występują czarnoziemy, z których 86% jest wykorzystywanych pod uprawy, głównie winogron.

Ludność i język

Liczba ludności Mołdawii w 2002 roku wynosiła 4,43 miliona, a gęstość zaludnienia 125,7 osób/km2. Udział ludności miejskiej wynosił 41,4%. Stopa przyrostu naturalnego w roku 2002 wynosiła 0,09%.
Stolicą kraju jest Kiszyniów (Chisinau) liczący 711 tys. mieszkańców. Inne większe miasta to Tyraspol (Tiraspol – 208 tys.), Bielce (Balti – 174 tys.), Bendery (Tighina – 144 tys.) oraz Rybnica (Ribnita – 58 tys.).
Językiem urzędowym jest mołdowski, tożsamy z rumuńskim. W powszechnym użyciu, szczególnie w miastach oraz w północno-wschodniej części kraju, jest język rosyjski (posługuje się nim około 99% społeczeństwa). Obecnie rosyjski ma status języka komunikacji pomiędzy narodami. Innymi używanymi lokalnie językami są ukraiński, bułgarski i gagauski (dialekt języka tureckiego). Znajomość języków obcych nie jest rozpowszechniona, do najczęściej używanych należą angielski i francuski.
Najliczniejszą grupę etniczną stanowią Mołdawianie (64,5%), wśród pozostałych narodowości najwięcej jest Ukraińców (13,8%) i Rosjan (13%). Inne mniejszości narodowe to Gagauzi (niemuzułmańska ludność pochodzenia tureckiego – 3,5%), Bułgarzy (2%), Żydzi (1,5%), a także Białorusini, Niemcy, Polacy, Turcy i Romowie (łącznie 1,7%). Ponad 90% społeczeństwa Mołdawii deklaruje wyznanie prawosławne, jest też ok. 1,5% wyznawców judaizmu.

Historia

Na podstawie odkryć archeologicznych dotyczących budowli obronnych, grobów i obiektów kultu religijnego, okres wyodrębnienia się Daków z plemion trackich datowany jest na początek IV wieku przed Chrystusem.
W drugim i trzecim stuleciu naszej ery tereny obecnej Mołdawii zostały podbite przez Rzymian, a ludność zromanizowana. W okresie Wędrówek Ludów na tereny leżące między Karpatami a Morzem Czarnym docierały plemiona Scytów, Sarmatów i Hunów. Między IV a VI wiekiem pojawia się tu osadnictwo słowiańskie.
Od IX do XIII wieku Mołdawia wchodziła w skład Rusi Kijowskiej. W pierwszej połowie XIV wieku na terenach leżących pomiędzy Karpatami, Morzem Czarnym i Dunajem powstało Księstwo Mołdawskie. W 1387 roku hospodar mołdawski złożył hołd lenny Władysławowi Jagielle. W 1391 roku po raz pierwszy w źródłach historycznych pojawiło się określenie grupy etnicznej „Mołdawianie”, a w 1560 roku pojawił się pierwszy dokument dotyczący ziem Mołdawii.
Okresem rozkwitu Księstwa Mołdawskiego, był okres panowania hospodara mołdawskiego, Stefana III Wielkiego (1454 – 1515), który bronił suwerenności kraju przed zakusami silniejszych sąsiadów: Polski, Węgier i Turcji. W roku 1467 odniósł zwycięstwo nad Węgrami, w roku 1475 rozbił armię turecką pod Vaslui, a w roku 1497 pobił na Bukowinie polskie wojska podczas ich odwrotu z wyprawy mołdawskiej pod wodzą Jana Olbrachta.
O wpływy na tym terenie Polska rywalizowała z Turcją i przez pewien czas Księstwo Mołdawskie było lennem królów polskich. Dwukrotnie hospodarzy mołdowscy składali hołd lenny polskim królom: Władysławowi Jagielle w 1387 roku i Kazimierzowi Jagiellończykowi w 1485 roku. W 1453 roku sułtan turecki Mehmed II zdobył Konstantynopol, Serbię, Bośnię część Grecji, Albanię, a następnie rozciągnął swoje zwierzchnictwo na Mołdawię, Wołoszczyznę i chanat krymski. Księstwo Mołdawskie przeszło pod panowanie tureckie na ponad 300 lat.

Dopiero zawarty w 1812 roku po wojnie rosyjsko-tureckiej traktat bukareszteński, ustalił nową granicę rosyjsko-turecką na Prucie, co sprawiło, że tereny leżące między Prutem a Dniestrem, czyli Besarabia (10 powiatów), przeszły pod panowanie Rosji. W 1861 Mołdawia i Wołoszczyzna połączyły się w Księstwo, a od 1881 roku – w Królestwo Rumunii.
W 1918 roku Besarabię zajęła Rumunia, a lewobrzeżne Naddniestrze okupowały wojska austro-węgierskie. Podczas wojny domowej w Rosji w latach 1918-1920 o Naddniestrze toczyły się walki zakończone zwycięstwem wojsk radzieckich, wcieleniem tych ziem do Ukraińskiej SRR, a następnie utworzeniem w 1924 roku Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, obejmującej tereny lewobrzeżnego Naddniestrza, w tym Chocim na północy oraz Akerman i Izmaił na południu.
Związek Radziecki nigdy nie uznał włączenia Besarabii do Rumunii i w czerwcu 1940 roku, na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow, zajął część Besarabii i przyłączył ją do istniejącej od 1924 roku Mołdawskiej ASSR tworząc Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką, natomiast północną i południową część Besarabii włączył do Ukraińskiej SRR.
Wskutek przemian zachodzących w Europie w końcu lat osiemdziesiątych, 23 czerwca 1990 roku Mołdawia proklamowała suwerenność, a 27 sierpnia 1991 roku – niezależność państwową, przyjmując nazwę Republika Mołdawii. W grudniu 1991 roku pierwszym prezydentem niepodległej Mołdawii został Mircea Snegur. Pierwsze demokratyczne wybory parlamentarne odbyły się w lutym 1994 roku, natomiast pierwsze wolne wybory prezydenckie w grudniu 1996 roku.
Ustrój Republiki Mołdawii oparty jest na konstytucji przyjętej w lipcu 1994 roku. W wyniku zmian w konstytucji wprowadzonych w lipcu 2000 roku Mołdawia – jako jedyne państwo powstałe z rozpadu

Związku Radzieckiego – przyjęła parlamentarmy model rządów. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy, wybierany na 4-letnią kadencję, parlament, w którym zasiada 101 deputowanych.
Głową państwa i gwarantem suwerenności jest prezydent wybierany przez parlament na 4 lata, maksymalnie na dwie kadencje. Uprawnienia prezydenta są ograniczone. Do ważniejszych przysługujących prezydentowi uprawnień należy prawo wetowania ustaw. Oprócz prezydenta władzę wykonawczą pełni Rada Ministrów kierowana przez premiera, zatwierdzana i odpowiedzialna przed parlamentem.
W dniu 25 lutego 2001 roku odbyły się przedterminowe wybory parlamentarne. Ich zwycięzcą została Partia Komunistów Republiki Mołdawii (PCM), uzyskując 50,1% głosów i zdobywając bezwzględną większość miejsc w parlamencie (71). Dwa pozostałe ugrupowania, które przekroczyły 6-procentowy próg wyborczy to centrowy Sojusz Bragisza – (od nazwiska jego przywódcy, byłego premiera Dumitru Bragisza), obecnie Socjal-Demokratyczny Sojusz Mołdawii, na który oddano 13,4% głosów, co pozwoliło na zdobycie 19 mandatów, oraz prawicowa Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (PPCD), która uzyskała 8,2% głosów i 11 miejsc w parlamecie.
W kwietniu 2001 roku parlament wybrał na urząd prezydenta przywódcę zwycięskiej partii komunistycznej, Vladimira Voronina. Na czele nowo powołanego rządu stanął Vasile Tarlev.

Podział administracyjny

W maju 2003 roku weszła w życie ustawa z 27 grudnia 2001 zmieniająca ustrój administracyjny. Dotychczasowe powiaty (judetul) zostały zastąpione przez rejony. Rejon jest jednostką administracyjno-terytorialną obejmującą miasta i wsie. Obszar kraju podzielono na 32 rejony, których nazwy pochodzą od miast-stolic. Status municypalny posiadają miasta: Kiszyniów, Bielce, Bendery, Komrat, Tyraspol. Odrębną jednostką jest autonomiczne terytorium Gagauzji. Formalnie status obszaru autonomicznego ma również Naddniestrze (Transnistria), które jednak nie uznaje zwierzchnictwa władz w Kiszyniowie.

Mołdawia dla turystów

Mołdawia, chociaż jest niewielkim krajem, posiada około 1400 interesujących i atrakcyjnych turystycznie miejsc. Samochodem można ją przemierzyć ze wschodu na zachód w cztery godziny. Położona pomiędzy Prutem a Dniestrem, ma przepięknie ukształtowany teren. Wzdłuż głównych rzek powstało wiele głębokich, skalistych parowów. Na północy zachowały się skały zbudowane przed wiekami przez koralowce, a na południu, w sąsiedztwie Morza Czarnego, rozciągają się stepy Buczackie. Część kraju, gdzie malownicze zbocza wzgórz pokryte są lasami nazywa się „Mołdawską Szwajcarią”. W innej części miejsce lasów zastępują sady owocowe i winnice, a wszędzie pobocza dróg obsadzone są drzewami orzechowymi.

Rezerwaty przyrody

System ochrony przyrody składa się z ponad 385 stref ochronnych, 178 rozmaitych rezerwatów i 130 pomników przyrody. W Mołdowie znajduje się ponad 40 parków z których 20 jest w dobrym stanie. Największym parkiem jest Caul o powierzchni 46 hektarów. Rezerwaty przyrody znajdują się w najpiękniejszych miejscach kraju. Spośród nich najbardziej interesujące są jaskinie z formacjami stalaktytowymi. W pięciu jaskiniach odkryto ślady cywilizacji sprzed 50 000 lat. Największa jaskinia, zwana „Kopciuszkiem” (Emil Rakowica), znajduje się w północnej części kraju, ma długość 89 km i jest na trzecim miejscu w świecie wśród jaskiń w skale gipsowej.
W znanym rezerwacie Kodry ochroną objęto ponad 5 tysięcy hektarów lasu, ponad 1000 gatunków roślin, 43 gatunki ssaków, 145 gatunków ptaków i ponad 10 tysięcy gatunków owadów. Las, który dawniej pokrywał jedną trzecią powierzchni kraju, a dziś zachował się tylko w środkowej jego części, porastają graby, buki i dęby. Kodry są niezwykłym lasem ze względu na unikalne związki flory i fauny z historią i baśniami ludowymi. Rosnące tu drzewa opiewane są w ludowych klechdach, balladach i pieśniach, a ich uroda odwzorowywana na mołdawskich dywanach i kilimach. Można tu zwiedzić muzeum przyrodnicze posiadające bogaty zbiór eksponatów.

Zabytki archeologiczne

W północnej części Mołdawii, w pobliżu wsi Rudź, naukowcy odkryli ponad 250 zabytków archeologicznych, wśród nich starożytne miasto Metonim, o którym wspomina grecki filozof Herodot. Wzdłuż biegu Dniestru, w starożytności zwanego Tiras – zakładali swoje kolonie starożytni Grecy i Rzymianie.
Zabytkami z epoki średniowiecza są stare twierdze w Orgiejewie i Sorokach. Kompleks muzealny „Stary Orgiejew” obejmuje skarby historyczne, archeologiczne i przyrodnicze, w tym ruiny starego miasta i wieży, muzeum etnograficzne i unikalne naturalne jaskinie.

Klasztory

Na terenie Mołdawii jest wiele starych drewnianych cerkwi i 30 klasztorów; niektóre z nich pochodzą z XV wieku, a cztery wykute w skale klasztory – z X wieku. Najbardziej znanymi są: klasztor Kapriański, Kickański oraz Uspieński klasztor skalny w pobliżu wsi Cypowo. Jest on unikalny ze względu na swoje rozmiary, ilość izb i wewnętrznych korytarzy.

Winny szlak

Winnice i umiejętność produkcji wina to w zasadzie jedno z głównych bogactw Mołdawii. Mołdawiańskie winnice dają obfite zbiory winogron na najbardziej popularne wina stołowe. Rosną tam szczepy winogron, z których powstają wina zadowalające najbardziej wyrafinowane podniebienia. Wiele z nich jest odpowiednie do produkcji win rocznikowych, a kupić można nawet wino sprzed 20 czy 30 lat.
Dla turystów interesujący jest proces produkcji i przechowywania wina. Wielokilometrowe podziemne korytarze, ogromne beczki z leżakującymi winami są wielką atrakcją turystyczną.
Wśród wysoko cenionych piwnic oferujących możliwość zwiedzania są Lion-Gri, Cricova, Milestii Mici, Cojusna, Straseni, Romanesti i inne. Wycieczki te są bardzo popularne, pomimo, że nie są tanie.
Produkcja wina w Mołdawii najczęściej zaczyna się w zwykłym wiejskim gospodarstwie. W każdym z kilkudziesięciu gospodarstw położonych na „winnym szlaku” i zajmujących się produkcją wina, turysta spotyka się z miłym i gościnnym przyjęciem. Goście mogą wybrać sobie ulubiony gatunek wina. Jednym z następnych etapów jest leżakowanie win w wielkich dębowych beczkach. Na przykład wina z Milestii Mici, leżakują w kamiennych piwnicach latami, aż nabiorą wspaniałego smaku. W wiosce Cojusna, znawcy odkryją bukiet win przywodzący na myśl dynamizm i wyrafinowanie mołdawiańskiego tańca. Słynne są też wina purkarskie i czumajskie (z piwnic Purcari i Ciumai); ich degustacja jest prawdziwym świętem dla znawców. „Winny szlak” pozwoli lepiej zrozumieć Mołdowę – jedyny kraj na mapie świata, który swoim kształtem przypomina winne grono.

Uzdrowiska

Mołdawia posiada 18 uzdrowisk. Ich program leczniczy oparty jest na różnych metodach leczenia i naturalnych możliwościach przyrody, poczynając od wód mineralnych (21 zarejestrowanych źródeł wód leczniczych) po winoterapię, mającą (podobno) ozdrowieńczy wpływ na ludzi o osłabionym systemie immunologicznym i cierpiących na dolegliwości popromienne.

Etnoturystyka

Mołdawia jest krajem o wielowiekowej kulturze i tradycjach ludowych, które stanowią nieodłączną część spuścizny kulturalnej. Zróżnicowanie etniczne tego obszaru nie tylko nie zniszczyło tradycyjnego układu, ale wręcz wzbogaciło o nowy koloryt, tworząc oryginalny konglomerat obyczajów, rytuałów i obrzędów, które do tej pory można spotkać w mołdawskich wsiach. Wiele tradycyjnych świąt jest mieszaniną elementów charakterystycznych dla kalendarza wiejskiego, rolniczego i religijnego.